Nội dung: Hàn Quốc là một trong số các quốc gia có ngành công nghiệp bản quyền phát triển trên thế giới trong 20 năm trở lại đây. Kinh nghiệm bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan trên không gian mạng của Hàn Quốc cung cấp cho các nhà quản lý, xây dựng cơ chế, chính sách có thể áp dụng cho Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.

Từ khóa: bản quyền; quyền tác giả; quyền liên quan; môi trường số; KCOPA; KCC; Cục Bản quyền tác giả Hàn Quốc.

1. Hệ thống quản lý và thực thi quyền tác giả, quyền liên quan tại Hàn Quốc

      Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hàn Quốc là cơ quan chịu trách nhiệm trước Chính phủ về việc quản lý bản quyền trên phạm vi cả nước.

       Cục Bản quyền tác giả Hàn Quốc

       Từ năm 1987, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hàn Quốc đã thành lập cơ quan bản quyền, sau nhiều lần cải tổ bộ máy, hiện nay Cục Bản quyền tác giả Hàn Quốc gồm 04 phòng ban (Phòng chính sách Bản quyền, Phòng Công nghiệp bản quyền, Phòng Bảo hộ Bản quyền và Phòng Hợp tác và Thương mại văn hóa) và 02 cơ quan trực thuộc là Ủy ban bản quyền Hàn Quốc (KCC) và Cơ quan bảo vệ bản quyền Hàn Quốc (KCOPA).

        Với sự ra đời công nghệ số mở ra kỷ nguyên kỹ thuật số, việc tạo ra, phân phối và sử dụng các tác phẩm có bản quyền đã trở nên đa dạng hơn, dẫn đến khả năng đáp ứng nhu cầu thu hưởng gia tăng và dẫn tới mở rộng chức năng của các chính sách liên quan, cũng như việc mở rộng các các đơn vị có liên quan. Ban đầu, chỉ có một bộ phận mà giải các vấn đề về bản quyền, khi làm việc đó nằm dưới sự kiểm soát của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (khi đó là “Bộ Văn hóa Thông tin công cộng”). Khoảng 20 năm sau đó, cơ quan đã tăng trưởng có 04 bộ phận phụ trách các vấn đề quyền tác giả, quyền liên quan và 02 cơ quan trực thuộc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hàn Quốc (Cục Bản quyền tác giả Hàn Quốc) là Ủy ban bản quyền Hàn Quốc và Cơ quan bảo vệ bản quyền Hàn Quốc.

        Phòng chính sách bản quyền với chức năng: hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật về bản quyền; giám sát Ủy ban Bản quyền Hàn Quốc; thúc đẩy các chiến dịch giáo dục và nâng cao nhận thức công chúng về bản quyền; tăng cường bảo vệ bản quyền ở nước ngoài;

      Phòng Công nghiệp bản quyền với chức năng: đặt nền tảng cho giao dịch bản quyền [đăng ký/chứng thực]; Tiêu chuẩn hóa các biện pháp công nghệ quản lý và bảo hộ bản quyền; hướng dẫn và giám sát các tổ chức quản lý tập thể và các tổ chức đại diện bản quyền; quản lý việc cấp phép theo luật định và hệ thống cho tặng bản quyền, v.v…

       Phòng bảo hộ bản quyền với chức năng: ngăn chặn việc phân phối các bản sao bất hợp pháp trực tuyến hoặc ngoại tuyến; hỗ trợ hoạt động của Cơ quan bảo vệ bản quyền Hàn Quốc (KCOPA); ra lệnh đình chỉ truyền trực tuyến các bản sao bất hợp pháp, lệnh gỡ bỏ, phạt tiền và tiến hành các biện pháp thích hợp; hỗ trợ sự phát triển và hoạt động của hệ thống truy tìm và quản lý các bản sao bất hợp pháp, v.v…

      Phòng Hợp tác và Thương mại văn hóa thực hiện kế hoạch/điều phối các chính sách thương mại trong lĩnh vực văn hóa bao gồm các FTA/hợp tác với các tổ chức bản quyền quốc tế như WIPO, các chính phủ và các cơ quan nước ngoài.

        Ủy ban Bản quyền Hàn quốc (Korea Copyright Comission – KCC)

       KCC là cơ quan quốc gia về bản quyền, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo hộ bản quyền, thúc đẩy việc sử dụng hợp pháp tác phẩm và phát triển công nghiệp bản quyền. KCC có chức năng xem xét giải quyết tranh chấp về bản quyền, nghiên cứu chính sách và pháp luật về bản quyền, thực hiện chương trình đào tạo và nâng cao nhận thức công chúng về bản quyền, thực hiện việc đăng ký bản quyền; hỗ trợ việc khai thác và bảo vệ tác phẩm của Hàn Quốc ở nước ngoài.

       KCC có các chức năng, nhiệm vụ chính như: Tiến hành hệ thống giải quyết tranh chấp, bao gồm cả hòa giải và phán quyết tranh chấp bản quyền; Xem xét về lệ phí và tiền bản quyền của các tổ chức quản lý tập thể; Khuyến khích sử dụng hợp pháp và hợp lý tác phẩm; Hợp tác quốc tế để bảo vệ bản quyền; Giáo dục và đào tạo về bản quyền, đào tạo đội ngũ nhân viên chuyên nghiệp, các chương trình nâng cao nhận thức; Hỗ trợ xây dựng chính sách bản quyền và thực hiện các nhiệm vụ ủy thác cho KCC theo pháp luật, vv; Hỗ trợ xây dựng chính sách về các biện pháp bảo hộ bằng công nghệ và quyền thông tin quản lý; Thiết lập và vận hành hệ thống quản lý thông tin bản quyền nhằm cung cấp thông tin về bản quyền; Nghiên cứu công nghệ thông tin bản quyền; Thẩm định về hành vi vi phạm bản quyền, vv;Gửi các khuyến nghị để điều chỉnh tới các nhà cung cấp dịch vụ trực tuyến cung cấp các bản sao vi phạm và đề xuất Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ban hành lệnh khắc phục; Đăng ký bản quyền, chứng thực bản quyền, và quản lýquyền kinh tế được tặng; Lưu trữ Mã nguồn chương trình máy tính và dữ liệu kỹ thuật; Tiến hành các cuộc điều tra về tình trạng thương mại và công nghiệp bản quyền và thống kê; Nghiên cứu và
phát triển công nghệ bản quyền và tiến hành các hoạt động phân tích điều tra liên quan đến bản quyền kỹ thuật số.

        Cơ quan Bảo vệ bản quyền Hàn Quốc (Korea Copyright Protection Agency –KCOPA)

       Cơ quan Bảo vệ bản quyền Hàn Quốc có chức năng chính: Tháo gỡ các bản sao bất hợp pháp trực tuyến hoặc ngoại tuyến theo quy định về thông báo và ủy thác của các tổ chức được chỉ định để tháo gỡ các bản sao bất hợp pháp”; Thành lập hệ thống thực thi trên sơ cở công nghệ thông tin; Thực hiện “Dự án làm sạch” nhằm mục đích bảo vệ bản quyền và tiến hành nghiên cứu và tiến hành các hoạt động nâng cao nhận thức công chúng.

       Bên cạnh đó, Hàn Quốc còn có một hệ thống các tổ chức quản lý tập thể quản lý quyền tác giả, quyền liên quan hoạt động hiệu quả, thay mặt các chủ sở hữu quyền thực hiện việc khai thác và bảo vệ quyền cho các chủ sở hữu quyền.

       Chính sách và pháp luật bản quyền của Hàn quốc

       Kể từ khi ban hành vào năm 1957, Luật Bản quyền của Hàn Quốc đã trải qua 20 lần sửa đổi, bổ sung, trong đó có sửa đổi đầy đủ vào năm 1986 và 2006, để chủ động thích ứng và đối phó với sự tiến bộ của kỹ thuật số công nghệ, môi trường thay đổi để sử dụng tác phẩm có bản quyền, và xu hướng quốc tế về bảo vệ bản quyền.

       Để đối phó với những thay đổi trong môi trường chính sách bản quyền toàn cầu, Chính phủ Hàn Quốc đã ban hành tầm nhìn chính sách “tạo ra một hệ sinh thái bản quyền cân bằng và tăng cường chia sẻ”, với bốn nhiệm vụ trọng tâm: xây dựng một hệ thống bản quyền linh hoạt và chia sẻ; xây dựng một mạng lưới bảo vệ bản quyền thông suốt; thúc đẩy hệ thống sử dụng và phân phối bản quyền; và nâng cao nhận thức về bản quyền trong cuộc sống hàng ngày.

        Hiện nay khi mà các mô hình kinh tế đang được chuyển từ công nghiệp qua mô hình kinh tế nơi mà các nguồn tạo ra giá trị lao động, học vấn và kiến thức cho nền kinh tế sáng tạo, dựa trên trí tuệ và sáng tạo. Bản quyền giữa vị trí trung tâm của những thay đổi này. Bản quyền là nền tảng vì sự tiến bộ của nền văn hóa và nghệ thuật, cùng với sự phát triển của ngành công nghiệp nội dung,
thông qua việc pháp luật bảo vệ bản quyền, tác giả, chủ sở hữu được hưởng lợi ích từ thành quả lao động của họ sẽ khuyến khích họ nỗ lực sáng tạo ra các nội dung có chất lượng cao. Chính vì vậy, việc mở rộng tuyên truyền, giáo dục về bản quyền, thiết lập hệ thống bảo hộ, tạo thuận lợi cho việc sử dụng hợp pháp của công chúng đối với các đối tượng được bảo hộ bản quyền sẽ tạo nền móng cho việc thúc đẩy sáng tạo những nội dung có chất lượng cao, các hoạt động này như là điểm khởi đầu cho việc đạt được sự phục hưng văn hóa và hiện thực hóa nền kinh tế sáng tạo.

         Những năm vừa qua Chính phủ Hàn quốc đã thực hiện một loạt các chính sách để tạo điều kiện cho sáng tạo, bảo vệ và sử dụng tác phẩm, từ đó đặt nền tảng cho Hàn Quốc gia nhập hàng ngũ các quốc gia hàng đầu về bản quyền.

           Trước hết, chính phủ Hàn Quốc vận hành “hệ thống đăng ký webhard” để giảm sự phân phối trực tuyến các bản sao bất hợp pháp. Đồng thời cũng vận hành một hệ thống thu thập và phân tích các bằng chứng liên quan đến xâm phạm bản quyền kỹ thuật số, tăng cường đáng kể khả năng điều tra của lực lượng cảnh sát tư pháp đặc biệt bảo vệ bản quyền. Đặc biệt, Chính phủ Hàn Quốc tiến hành “Dự án giám sát mở của công dân”, bằng cách tuyển dụng công tác viên giám sát, trong đó có người tàn tật, những người này làm việc tại nhà, thông qua việc sử dụng máy vi tính để theo dõi các hành vi vi phạm bản quyền. Những nỗ lực này đã góp phần không chỉ để ngăn chặn vi phạm bản quyền trực tuyến và ngoại tuyến, mà còn tạo ra công ăn việc làm cho người khuyết tật.

         Bản quyền cũng là một trong những động lực hàng đầu của kỷ nguyên kinh tế sáng tạo. Trong một xã hội nếu bản quyền không được tôn trọng, lợi ích của các nhà sáng tạo không được đảm bảo do tình trạng vi phạm bản quyền thì sẽ không thể nhận ra được giá trị cốt lõi của nền kinh tế sáng tạo.

2. Giá trị đóng góp của lĩnh vực bản quyền trong công nghiệp sáng tạo tại Hàn Quốc

     Theo số liệu thông tin từ WIPO, giá trị đóng góp trên GDP của ngành công nghiệp bản quyền trên toàn thế giới đạt 5,54%, tại các quốc gia đang phát triển là 4,6% và các các quốc gia phát triển là 7,42%. Có thể thấy giá trị đóng góp có nền kinh tế toàn cầu của ngành công nghiệp bản quyền chiếm một vị trí quan trọng và còn tăng trưởng trong tương lai.

       Cụ thể hơn tại các quốc gia trên thế giới, theo số liệu báo cáo của Ủy ban Bản quyền Hàn Quốc – KCC, ngành công nghiệp bản quyền đóng góp vào nền kinh tế của Hoa Kỳ (2019) là 12% GDP; Hàn Quốc (2019) là 11% GDP, Trung Quốc (2020) là 7,4%, Úc (2018) là 6,8% GDP, Pháp (2020) là 5,4% GDP. Một lần nữa khẳng định, giá trị đóng góp vào nền kinh tế của ngành công nghiệp bản quyền là không hề nhỏ.

         Theo số liệu của Ngân hàng Hàn Quốc, vào năm 2023, cán cân thương mại  về bản quyền tại Hàn Quốc ước tính đạt giá trị thặng dư 2,21 tỷ USD. Ngành công nghiệp bản quyền đạt giá trị thặng dư thương mại 11 năm liên tiếp kể từ năm 2013 nhờ hoạt động xuất khẩu nội dung Hàn lưu (Hallyu).

          Theo số liệu năm 2024 của Ủy ban Bản quyền Hàn quốc (KCC) thống kê giá trị GDP của toàn ngành công nghiệp tại Hàn Quốc trong năm 2024, ngành sản xuất đạt 25%; ngành bán buôn, bán lẻ, thực phẩm, lưu trú đạt 8.5%; ngành bất động sản chiếm 7,1%, Lĩnh vực hành chính, an ninh chiếm 6,5%; Ngành tài chính, bảo hiểm chiếm 6%; Ngành y tế, sức khỏe cộng đồng chiếm 4,8%; Ngành giáo dục chiếm 4,7%; Ngành thông tin và truyền thông chiếm 4,7%; Ngành xây dựng chiếm 3,4%; Ngành nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản là 0%. Toàn ngành công nghiệp bản quyền chiếm 11% GDP và chỉ riêng ngành công nghiệp dựa trên bản quyền cốt lõi[1] là chiếm 7.5%.

         Ủy ban Bản quyền Hàn Quốc (KCC) cung cấp thêm số liệu doanh thu của ngành công nghiệp dựa trên bản quyền cốt lõi (gồm lĩnh vực (1) xuất bản và văn học; (2) phát thanh truyền hình; (3) âm nhạc, sân khấu, thính phòng; (4) nhiếp ảnh; (5) quảng cáo; (6) điện ảnh và ghi hình; (7) phần mềm và dữ liệu; (8) thiết kế hình ảnh và đồ họa; (9) tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan – CMOs) của Hàn Quốc như sau: năm 2017 đạt 166,773,306 triệu Won (~119 tỷ USD); năm 2018 đạt 175,770,805 triệu Won (~125,45 tỷ USD); năm 2019 đạt 194,794,125 triệu Won (~ 139 tỷ USD); năm 2020 đạt 244,110,693 triệu Won (~174,2 tỷ USD).

3. Hoạt động phòng, chống vi phạm bản quyền trên môi trường số tại Hàn Quốc – Kinh nghiệm của Cơ quan bảo vệ bản quyền Hàn Quốc (KCOPA)

      Cơ quan Bảo vệ Bản quyền Hàn quốc (KCOPA) được thành lập tháng 9 năm 2016 với nhiệm vụ thiết lập một hệ thống bảo vệ bản quyền của Hàn Quốc. Sau 4 năm thành lập và phát triển, tháng 02/2020, KCOPA khai trương Trung tâm Pháp y Kỹ thuật số. KCOPA với tầm nhìn chiến lược trở thành tổ chức bảo vệ bản quyền hàng đầu quốc tế với những nhiệm vụ chính: (1) Hỗ trợ và xây dựng, thực hiện chính sách bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan; (2) Trao đổi, thảo luận các vấn đề liên quan tới bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan; (3) Thực thi bản quyền; (4) Nâng cao nhận thức cho công chúng, tổ chức, cá nhân liên quan về quyền tác giả, quyền liên quan; (5) Hỗ trợ chủ sở hữu bản quyền trong công tác bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan.

       KCOPA đã tự xây dựng và phát triển hệ thống bảo vệ bản quyền để hỗ trợ phát hiện, xử lý xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan. Hệ thống này có các chức năng chính như sau: (1) Giám sát các bản sao bản quyền bất hợp pháp; (2) Báo cáo vi phạm; (3) Hỗ trợ quá trình xem xét vi phạm; (4) Phân tích dữ liệu lớn để phát hiện và phân tích tự động; (5) Cổng thông tin. Hệ thống này hỗ trợ các đơn vị, cơ quan thực thi xử lý các xâm phạm.

        Năm 2023, KCOPA đã xử lý hành chính dựa trên hệ thống này là 818,752 xâm phậm quyền tác giả, quyền liên quan. Để vận hành hệ thống, KCOPA tận dụng nguồn nhân lực là những công dân thất nghiệp; người có thu nhập thấp; phụ nữ yếu thế; người khuyết tật (khoảng gần 250 công tác viên). Những công tác viên này có nhiệm vụ giám sát căn cứ dựa trên các từ khóa điện tử, trên nền tảng mạng xã hội SNS; trên các diễn đàn; trên các ứng dụng di động; sàn thương mại điện tử, website cửa hàng, v.v..

         Sau KCOPA triển khai phân tích kỹ lưỡng các báo cáo vi phạm từ cộng tác viên gửi về, khi đã xác định các trang web là vi phạm bản quyền, KCOPA sẽ gửi thông tin tới Ủy ban tiêu chuẩn truyền thông Hàn Quốc (KCSC) để ra quyết định các biện pháp chặn website đối với các website bất hợp pháp. Để triển khai nhanh chóng và chủ động, KCSC cung cấp cho KCOPA tài khoản để trực tiếp nhập thông tin về các website vi phạm.

          Bên cạnh đó, KCOPA cũng thực hiện các “chiến lược trung gian”, ví dụ: (1) thông qua công ty quảng cáo để chặn quảng cáo trên các website bất hợp pháp; (2) thông qua công cụ tìm kiếm để chặn kết quả tìm kiếm các website bất hợp pháp; (3) thông qua các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trung gian để gỡ bỏ, ngăn chặn các nội dung xâm phạm bản quyền.

         Trung tâm Điều tra pháp y kỹ thuật số (ra mắt năm 2020) thuộc KCOPA có nhiệm vụ hỗ trợ, tiếp nhận yêu cầu từ Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hàn Quốc (Cục Bản quyền tác giả Hàn Quốc, phối hợp với cơ quan thực thi (công tố viên, cảnh sát) để thu thập, phân tích bằng chứng kỹ thuật số. Đã có những vụ việc phối hợp với Cơ quan cảnh sát quốc tế (Interpol).

          Với hệ thống đã được thiết lập và hoạt động ổn định, KCOPA triển khai hợp tác với khu vực tư nhân để cung cấp thông tin, chứng cứ để làm nguồn doanh thu cho hoạt động của cơ quan. Mỗi vụ việc có thể lên tối đa 80,000 USD.

4. Thách thức và định hướng xử lý xâm phạm bản quyền trên môi trường số tại Hàn Quốc

        Trước sự phát triển nhanh chóng của công nghệ và thay đổi ứng phó với các hành vi xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan ngày càng tinh vi của các đối tượng, phía Hàn Quốc luôn chủ động xây dựng các chiến lược ứng phó cũng như chương trình hợp tác trong nước và quốc tế để phòng, chống xâm phạm bản quyền thông qua nhiều hoạt động cụ thể, như:

      – Thực hiện chiến lược ứng phó toàn diện: Triển khai thông báo về các biện pháp gỡ bỏ việc phân phối trái phép các nội dung bản quyền của Hàn Quốc. Với sự tham gia của 06 cơ quan liên chính phủ, gồm: (1) Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, (2) Bộ Khoa học và CNTT, (3) Bộ Ngoại giao, (4) Bộ Tư pháp, (5) Ủy ban Truyền thông Hàn Quốc, (6) Cơ quan Cảnh sát Quốc gia. Thu thập, lấy ý kiến từ các chuyên gia trong ngành. Nhằm thực hiện 04 chiến lược chính:

1. Tốc độ và phản hồi nghiêm ngặt: Chặn trang web nhanh chóng và tập trung điều tra, mở rộng các biện pháp dân sự và hình sự
2. Hợp tác quốc tế: Tăng cường phối hợp với các cơ quan điều tra các nước & Interpol
3. Điều tra khoa học: Mở rộng pháp y kỹ thuật số, tổ chức lại các đội điều tra tội phạm bản quyền, v.v.
4. Thay đổi nhận thức về bản quyền: Thúc đẩy nâng cao nhận thức thông qua các chiến dịch công khai, v.v.”

     – Hoạt động tuyên truyền, nâng cao nhận thức: (1) Tổ chức các diễn đàn bản quyền song phương giữa Hàn Quốc với các quốc gia (như Việt Nam, Philippines,…) để thảo luận các chủ đề mới và định hướng hợp tác, phối hợp bảo vệ bản quyền; (2) Tổ chức các Cuộc thi bảo vệ bản quyền quốc tế. Phối hợp với các quốc gia, trong đó có Việt Nam. Với hình thức xây dựng ý tưởng video tuyên truyền dành cho mọi đối tượng có thể tham dự. v.v.

5. Hoạt động hợp tác bảo hộ quyền tác giả, quyền liên quan giữa Việt Nam và Hàn Quốc

     Năm 2013, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Việt Nam đã ký kết Bản ghi nhớ về hợp tác trong lĩnh vực quyền tác giả, quyền liên quan với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hàn Quốc. Kể từ đó, nhiều hoạt động hợp tác trong lĩnh vực quyền tác giả, quyền liên quan giữa hai bên đã được triển khai thường xuyên.

      Trong 10 năm triển khai Bản ghi nhớ hợp tác (MOU), Hai bên đã triển khai tích cực nhiều hoạt động hợp tác như hoạt động khảo sát, trao đổi kinh nghiệm về xây dựng cơ chế, chính sách pháp luật về quyền tác giả, quyền liên quan; hoạt động tuyên truyền nâng cao nhận thức (Diễn đàn Bản quyền tổ chức thường niên với nhiều chủ đề bám sát với thực tiễn); Hoạt động phối hợp xử lý xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan v.v.; Triển khai hỗ trợ thành lập, hoạt động Văn phòng đại diện Ủy ban Bản quyền Hàn Quốc (KCC), nay chuyển thành Văn phòng đại diện Cơ quan Bảo vệ Bản quyền Hàn Quốc (KCOPA) tại Hà Nội.

      Gần đây, Cục Bản quyền tác giả Việt Nam cũng đã phối hợp với các cơ quan, đơn vị liên quan trong nước cùng với KCOPA Hà Nội xử lý vụ việc khiếu nại tố cáo về xâm phạm quyền tác giả trò chơi điện tử trực tuyến của Hàn Quốc.

       Để phù hợp hơn với tình hình thực tiễn sau 10 năm ký kết và thực hiện, Cục Bản quyền tác giả Việt Nam đã phối hợp với Cục Bản quyền tác giả Hàn Quốc nghiên cứu, dự thảo Bản ghi nhớ hợp tác trong lĩnh vực quyền tác giả, quyền liên quan giữa Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Việt Nam và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hàn Quốc giai đoạn mới (bảo hộ bản quyền trên môi trường số).
Dự thảo Bản ghi nhớ mới đã được Hai cơ quan tham vấn, lấy ý kiến và đạt được sự nhất trí của các đơn vị có liên quan của Việt Nam và Hàn Quốc, và sẽ tiến hành ký kết trong thời gian tới.

Thực hiện: Trọng Nghĩa

Footnote:

[1] Các ngành công nghiệp bản quyền cốt lõi là các ngành công nghiệp chủ yếu tạo ra, sản xuất, phân phối hoặc triển lãm các tác phẩm bản quyền.

Một số hình ảnh hoạt động hợp tác: